ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ακάθιστος Ύμνος επεκράτησε να ονομάζεται το Κοντάκιο, το όποιο ψάλλουμε προς τιμήν της Θεοτόκου, τμηματικά κάθε Παρασκευή στις τέσσερις πρώτες εβδομάδες της Μ. Σαρακοστής (Χαιρετισμοί), και ολόκληρο την πέμπτη εβδομάδα. Το προοίμιο του είναι το "Τη υπερμάχω", έχει αλφαβητική ακροστιχίδα (Α - Ω) και διπλό εφύμνιο (Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε  και  Αλληλούια).

Ονομάζεται Ακάθιστος γιατί οι κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως, ανέπεμψαν τον ύμνο αυτό προς την Παναγία την νύκτα της 8ης Αυγούστου του 626 μ.Χ., όταν λύθηκε ανέλπιστα η πολιορκία Αράβων και Περσών. Η Κωνσταντινούπολη απαλλάχθηκε από την πολιορκία των Αράβων και των Περσών, μετά από σφοδρή θύελλα, κατά την οποία ο εχθρικός στόλος σκορπίστηκε και καταστράφηκε. Το γεγονός, σε συνδυασμό με την απουσία του αυτοκράτορα Ηράκλειτου στη Μικρά Ασία, αποδόθηκε στην παρέμβαση της Θεομήτορος. Γι' αυτό σε ένδειξη ευγνωμοσύνης ο λαός «ολονύκτιον ύμνον και ακάθιστον αυτή εμελώδησεν» στον Ναό των Βλαχερνών.

Στη μάχη αυτή, τους λιγοστούς αγωνιστές ενίσχυσε και ενθάρρυνε πολύ ο πατριάρχης Σέργιος. Η συμμετοχή του δε σ' αυτήν την προσπάθεια, έδωσε την αφορμή να συσχετισθεί η συγγραφή του ύμνου με το πρόσωπο του. 

 Ο Κανόνας του Ακάθιστου είναι έργο των Ιωάννου Δαμασκηνού (οι ειρμοί) και Ιωσήφ Ξένου του Υμνογράφου (τα τροπάρια). Σχετικά με το Συγγραφέα του Κοντακίου διατυπώθηκαν πολλές απόψεις. Ο ύμνος αποδίδεται σε διαφόρους συγγραφείς: στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Σέργιο (610-638), στο   Ρωμανό   τον  Μελωδό   (πρώτο   μισό   του   Στ΄   αιώνα),   στο   Γερμανό   τον   Α΄   πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (+ 740) κ.α.

Ο Ακάθιστος ύμνος χαρακτηρίζεται ως ένα αριστούργημα της βυζαντινής υμνογραφίας, γραμμένο πάνω στους κανόνες της ομοτονίας, ισοσυλλαβίας και μερικώς της ομοιοκαταληξίας. Η γλώσσα του ύμνου είναι σοβαρή και ρέουσα, γεμάτη από κοσμητικά επίθετα και πολλά σχήματα. Έτσι η εξωτερική του μορφή παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία και ωραιότητα, που συναγωνίζεται το βαθύ του περιεχόμενο.

Κανένας, επίσης, δεν μπορεί να αμφισβητήσει τον πλούτο του λόγου, την ύπαρξη σχημάτων, την ποιητικότητα ορισμένων στίχων και προπαντός το υψηλό περιεχόμενο του ύμνου, που εξυμνεί την ενανθρώπιση του Θεού δια της Παναγίας Θεοτόκου.  Είναι αλλεπάλληλες οι εκφράσεις χαράς, αγαλλιάσεως και λυτρώσεως που δίνουν ενθουσιαστικό τόνο στον ύμνο.

Το γεγονός δε ότι απ' όλα τα κοντάκια μόνο αυτό είναι σήμερα σε χρήση στην λατρεία της Εκκλησίας μας δείχνει την δύναμη και την εντύπωση που έκανε και εξακολουθεί να κάνει στους πιστούς.

ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ
ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Σ. ΔΟΥΚΑΤΟΥ
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΟΥ ΑΚΑΘΙΣΤΟΥ ΥΜΝΟΥ
(Θ.Η.Ε. ,  ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ, ΤΟΜΟΣ 1ος,  ΑΘΗΝΑΙ 1962)

Η ακολουθία του Ακάθιστου είναι μια από τις πιο γνώριμες στον ελληνικό λαό, η πιο ευχάριστη για την ψαλμωδία και τα κείμενα της, αλλά και γιατί απευθύνεται με ευλαβική οικειότητα στη Μητέρα του Χριστού. «Ο Ύμνος των 24 Οίκων» λέγεται απλούστερα «Χαιρετισμοί της Παναγίας», από τα αλλεπάλληλα «Χαίρε» που περιλαμβάνει.

Ο λαός δεν ξέρει πολλά πράγματα για το Ιστορικό της συνθέσεως του Ακάθιστου, ούτε για τον πιθανό ποιητή του. Ξέρει μόνο και προσέχει την ωραία ανοιξιάτικη εποχή, κατά την οποία ψάλλεται στην εκκλησιά, τον θεωρεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των εβδομάδων της Σαρακοστής και προανάκρουσμα στις Ακολουθίες της Μ. Εβδομάδος. Παρακολουθεί τον τμηματικό χωρισμό του Ύμνου σε 4 ακολουθίες (από 6 οίκους την κάθε φορά) κι ύστερα την επανάληψη του με τους 24.

Η ευλάβεια των πιστών εκδηλώνεται με αθρόα συμμετοχή στην ακολουθία, με παύση κάθε εργασίας μόλις σημάνει η καμπάνα των «Χαιρετισμών», και, με σαφή κατεύθυνση της όλης λατρείας προς μόνη τη Θεοτόκο («Οι Χαιρετισμοί της Παναγίας»). Είναι η πρώτη φορά που θα χρησιμοποιήσουν τη Σύνοψη στα χέρια τους οι πιστοί και θα πάρουν το θάρρος να σιγοψάλλουν μαζί με τους ψάλτες (τον Κανόνα) και με τον παπά (τους Οίκους). Συνήθως προσέχουν την αλφαβητική σειρά, αλλά περισσότερο βαρύνει η επανάληψη των «Χαίρε», πού δίνουν κάποτε την εντύπωση ότι συντροφεύουν λαϊκά δίστιχα με ομοιοκαταληξία.

Από τους στίχους του Ακάθιστου έχουν μείνει μερικές λέξεις και φράσεις στο στόμα του λαού, πού κάποτε λέγονται παροιμιακώς : «Άγγελος πρωτοστάτης» (για κάποιον πού εμφανίζεται, απροσδόκητα ή σαν αρχηγός)· «εξίσταμαι και ίσταμαι» (δηλαδή απορώ)· «χαίρε, βάθος δυσθεώρητον!» (ειρωνικώς, για κάτι πού είναι βαθύ ή δύσκολο)· «εφθάσαμε τον άφθαστο» (όταν συναντά κανείς αδιέξοδο) «η γη της Επαγγελίας» (για χώρα εύφορη και πλούσια)· «μέλι και γάλα» (για αφθονία ή αγαπημένη συμβίωση)· «ομοίω γαρ το όμοιον» (όταν ανταποδίδουμε κάτι)· «Χαίρε, νύμφη ανύμφευτε» (Είναι περίεργο ότι η φράση αυτή λέγεται για να δείξει είτε κάτι πού δεν καταλαβαίνουμε είτε κάτι που είναι ακατάστατο).

Από το ίδιο το όνομα του Ύμνου («Χαιρετισμοί» ή «Ακάθιστος»), ο λαός συνήθισε να διατυπώνει φράσεις μεταφορικές, όπως π.χ. «Ήρθε να μας ψάλλει τους Χαιρετισμούς» (δηλαδή να μας πολυλογήσει ή κολακεύσει), και το πιο περίεργο: «Έχει τον Ακάθιστο», δηλαδή είναι νευρικός και αεικίνητος, και δε μπορεί να καθίσει σε καρέκλα !

Το περιεχόμενο του Ακάθιστου, πού είναι χαιρετισμός μαζί και προσευχή στη Θεοτόκο, σε συνδυασμό με τη διάρκεια του, έκαμε ώστε να χρησιμοποιείται από τον λαό και σαν εξιλαστήριο ανάγνωσμα, που διαβάζεται ολόκληρο είτε πάνω από ένα ετοιμοθάνατο πού αργεί να ξεψυχήσει, είτε πάνω από άρρωστο, είτε και πάνω από παιδί βασκαμένο. Είναι πιθανό ότι ο Ακάθιστος χρησιμοποιήθηκε και σαν ποινή μετανοίας (να διαβάζεται πολλές φορές και ακάθιστος) σε παλιότερα χρόνια, από τους εξομολόγους.

Σημειώνουμε επίσης, ότι ένα από τα ονόματα της Παναγίας, που οφείλονται σε γιορτή της, είναι «Παναγία ή Ακαθή», με την έκφραση «Σήμερα γιορτάζει η Ακαθή» ή «Σήμερα έχουμε τση Ακαθής» και λέγεται στην Επτάνησο. Στον Πόντο έλεγαν: η Ακάθιστος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ανδρέα Θεοδώρου, "Χαίρε Νύμφη, Ανύμφευτε", Αθήνα 1993
Ιωάννη Παπαχρόνη, Η Ακολουθία του Ακάθιστου Ύμνου, Κατερίνη 1998
Νικόλαου Τωμαδάκη, Ακάθιστος Ύμνος, Θ.Η.Ε., τόμος 1ος , Αθήναι 1962
Ιωάννη Χατζηφώτη, Ο Ακάθιστος Ύμνος, Αθήνα 1991

ΟΙ 24 ΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Σύνθεσις & Εκτέλεσις
ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Β. ΚΡΟΚΙΔΗ

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ

Οκτώβριος 2004:  Ι.Μ. Καισαριανής, Βύρωνα & Υμηττού - Π. Σουσούνης
Σεπτέμβριος 2004:  Ιερά Μητρόπολη Πειραιώς - Αθαν. Πέττας
Αύγουστος 2004:  Γεώργιος Σπανός
Ιούλιος 2004:  30 Εισβολής & Κατοχής στην Κύπρο
Ιούνιος-Ιούλιος 2004:  Λυγία Κωνσταντινίδου
Μάιος 2004:  Γεώργιος Σύρκας (1923-2003)
Απρίλιος 2004:  Λεωνίδας Οικονόμου (1931-2004)
Φεβρουάριος 2004:  Μανώλης Χατζημάρκος
Νοέμβριος 2003:  Σπύρος Δ. Περιστέρης (1913-1998)
Σεπτέμβριος 2003:  Τρεις Διδάσκαλοι του Γένους

Copyright © 2003 [ Vocal Music by Dimitrios Houpas ]. All rights reserved