ΔΗΜΩΔΗ ΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΟΡΤΥΝΙΑΣ
από την καταγραφή του Μεγαρευμιώτη μουσουργού & συνθέτη
Κωνσταντίνου Ψάχου

Μετὰ ἀπὸ ἑκατὸ περίπου χρόνια ὁ Πατριωτικός Σύνδεσμος Τρικολώνων προχώρησε στὴν επανέκδοση και παρουσίαση της αξιολόγου εκείνης εργασίας που πραγματοποίησαν οἱ πρόγονοί μας καί πού αφορά τὴν καταγραφὴ τῶν δημοτικών τραγουδιῶν,  πού ἀπὸ τὰ στόματα τῆς γενιᾶς του 1821,  καὶ ὄχι μόνον,  ἔφθασαν ὡς τὶς μέρες μας. Τῶν τραγουδιῶν ἐκείνων μὲ τὰ ὁποῖα μεγαλώσαμε,  ποὺ ακούγαμε νὰ τραγουδιοῦνται στό χωριὸ μας στὶς χαρὲς καὶ τὰ πανηγύρια καὶ ποὺ τώρα κοντεύουν νὰ ξεχαστοῦν. Τὴν ἀξία τους ἀπό φιλολογικῆς καὶ μουσικῆς πλευρᾶς τὴν ἀφήνουμε στοὺς εἰδικοὺς νὰ τὴν ἀνακαλύψουν,  νὰ τὴν μελετήσουν καὶ νὰ τὴν παρουσιάσουν σ' ἐμᾶς καὶ τὰ παιδιὰ μας. Σήμερα,  ἐπ' εὐκαιρίᾳ τῆς κυλοφορίας τοῦ πρώτου ψηφιακοῦ δίσκου (C.D.),  θὰ ἦταν χρήσιμο νὰ θυμηθοῦμε τὴν προσπάθεια ἐκείνη τῶν πρωτοπόρων συμπατριωτῶν μας γιὰ να διαπιστῶσουμε ὅτι ἡ Ἀρκαδικὴ ψυχὴ,  ἀλλὰ καὶ γενικώτερα ἡ ἑλληνικὴ ψυχὴ στὸ πέρασμα τοῦ χρόνου παραμένει ἡ ἴδια γεμάτη ἀπὸ τὶς ἴδιες διαχρονικὲς ἀξίες καὶ τὴν ἀσίγαστη ἀγάπη γιὰ τὰ ποτισμένα μὲ τὸ αἷμα ἡρώων καὶ ἁγίων ἱερὰ αὐτὰ χώματα. , «Τὸν Μάιον» λοιπὸν,  «τοῦ 1915 ίδρύθη ἐν Πειραιεῖ Σύνδεσμος τῶν Γορτυνίων»,  γράφει ὁ διακεκριμένος μουσικὸς καὶ μουσικολόγος Κωνσταντῖνος Ψάχος στὸν πρόλογο τοῦ βιβλίου του Δημώδη Ἄσματα Γορτυνίας,  ποὺ ἐκδόθηκε στὴν Ἀθήνα τὸ 1932. «Ὁ Σύνδεσμος οὗτος,  ἀποστὰς τῆς πεπατημένης,  πρώτιστον αὐτοῦ καθῆκον ἐθεώρησε τὴν συλλογὴν τῶν δημωδῶν ᾀσμάτων τῆς Γορτυνίας. Ἀπεδέχθην τὴν πρότασιν ταύτης τῆς καταγραφῆς,  μετὰ μεγίστης χαρᾶς καὶ εὐχαριστήσεως,  ἀλλὰ καὶ μετά τινος ἱκανοποίσεως... Διότι ἄν τὸ παράδειγμα τοῦ Γορτυνιακοῦ Συνδέσμου ἐμιμοῦντο πάντες οἱ ἐνταῦθα καὶ ἀλλαχοῦ τοπικοὶ Σύλλογοι,  τὸ ζήτημα τῆς περισυλλογῆς τῶν ἁπανταχοῦ τοῦ Ἑλληνικοῦ ᾀδομένων δημωδῶν ᾀσμάτων,  περὶ ὃ ἑκάστοτε τοσοῦτος γίνεται λόγος καὶ πάταγος ἄνευ οὐδενὸς δυστυχῶς ἀποτελέσματος,  θὰ ἦτο ἤδη ἀφ' ἑαυτοῦ λελυμένον. , Τὸν Ἰούλιον τοῦ 1915 λοιπὸν»,  ἀναφέρει ὁ κ. Ψάχος,  «μεταβὰς εἰς τὴν εὔανδρον Γορτυνίαν,  ἐπελήφθην τοῦ ἔργου,  ὅπερ ἀνετέθη μοι. Ἡ Γορτυνία,  ὡς γνωστὸν,  εἶναι μία τῶν ὀρεινοτέρων τῆς Πελοποννήσου ἐπαρχιῶν. Τὸ ὀρεινὸν τοῦ ἐδάφους,  τὸ ψυχρὸν τοῦ κλίματος,  ἡ θελκτικότης τῶν δασῶν της,  αἱ χλοεραὶ κοιλάδες της,  αἱ κρυσταλλώδεις πηγαὶ της,  τὸ διαυγὲς τῆς ἀτμοσφαίρας της καὶ τὸ ποικίλον τῆς ἐν γένει φύσεώς της,  καθιστῶσι ταύτην μίαν μικρὰν Ἑλβετίαν. Οὐδεμία ἀμφιβολία,  ὅτι τόσον τὸ κλῖμά της,  ὅσον καὶ ἡ κατασκευὴ τοῦ ἐδάφους της ἐπέδρασαν σπουδαίως ἐπί τε τοῦ πνεύματος καὶ τῆς καθόλου ἀγωγῆς τῶν κατοίκων της. Ἀγχίνοια,  περίνοια,  φιλεργία,  ἐπιχειρηματικότης,  πνεῦμα ἀποταμιευτικὸν,  τόλμη συνετὴ,  χαρακτῆρος εὐτάθεια,  ἤθους σεμνότης,  φιλομάθεια άξιόζηλος,  σκέψις μετὰ λόγου,  φιλοξενία παροιμιώδης καὶ τόσα ἄλλα,  ἀλλ' ἰδίως ἐμμονὴ εἰς τὰ πάτρια,  διακρίνουσι τοὺς Γορτυνίους,  οἵτινες ὁπουδήποτε καὶ ἄν ἐγκατασταθῶσιν,  ἁλματικῶς προοδεύουσιν. Ἐκ τῶν ἀγαστῶν καὶ ἀξιοζήλων τούτων προτερημάτων αὐτῶν ἐξηγεῖται καὶ τὸ πλῆθος τῶν κατὰ τοὺς νεωτέρους χρόνους ἀκμασάντων διαπρεπῶν Γορτυνίων,  ἐν οἳς ὁ ἐθνομάρτυς Γρηγόριος Ε΄,  ὁ Γερμανὸς,  ὁ Κολοκοτρώνης,  οἱ Δεληγιανναῖοι καὶ τόσοι ἄλλοι ἐθνικοὶ ἄνδρες. Ἀνερχόμενος ἀπὸ τῆς Μεγαλοπόλεως εἰς τὴν Στεμνίτσαν εὑρέθην πρὸ μεγαλοπρεποῦς καὶ ἐκπληκτικοῦ θεάματος... Φθάνω εἰς τὴν ἐρατεινὴν κωμόπολιν Στεμνίτσαν (τὸν ἀρχαῖον Ὑψοῦντα),  κειμένην ἐπὶ τῶν ἀνατολικῶν ὑπωρειῶν τοῦ ὄρους Ὑψοῦντος,  ὅστις κοινῶς καλεῖται Κλινίτσα. Ἡ βαθεῖα κοιλὰς,  αἱ ὑψίκομοι καὶ εὐθυτενεῖς λεῦκαι μετά τῶν ἄλλων πυκνοφύτων δένδρων,  οἱ ἀπότομοι βράχοι,  οὓς διῆλθον σταυροκοπούμενος,  αἱ δροσεραὶ πηγαὶ της καὶ τὸ ὑπερκείμενον μέγα ἐξ ἐλατῶν δάσος της,  προσδίδουσιν εἰς τὴν Στεμνίτσαν,  ἐκ τοῦ σύνεγγυς ὁρωμένην,  ἔκπαγλον φυσικὴν χάριν καὶ μεγαλοπρέπειαν. Ἀλλ' ἐκεῖνο,  ὅπερ μὲ καθυπεδούλωσε τέλεον,  εἶναι ἡ ἀνωτέρα πάσης περιγραφῆς φιλοξενία τῶν κατοίκων της,  οἱ ἁπλοῖ καὶ ἀπέριττοι τρόποι των καὶ ἡ έν εὐρυτάτῳ κύκλῳ διατηρουμένη Ἑλληνικὴ ἐνδυμασία των. Ἀλλὰ καὶ τὸ πλῆθος τῶν σῳζομένων Βυζαντινῶν μονῶν,  ναῶν καὶ εἰκόνων,  ἐξόχου τέχνης πάντα καὶ μεγίστης σημασίας ἀρχαιολογικῆς,   καθιστῶσι τὴν Στεμνίτσαν ἓν ἀληθὲς Βυζαντινὸν Μουσεῖον., Ἐν Στεμνίτσῃ εὗρον ἀναμένον με τὸ Προεδρεῖον τοῦ Γορτυνιακοῦ Συνδέσμου μὲ ἐπὶ κεφαλῆς αὐτοῦ τὸν ῥέκτην πρόεδρον κ. Μιχ. Ῥινόπουλον. Φιλοξενηθεὶς ἐν τοῖς ἀρχοντικοῖς οἴκοις Φατούρου καὶ Ῥούνιου,  ἐζήτησα ἀμέσως τὰς δεούσας πληροφορίας καὶ ὁδηγίας διὰ τὴν περαιτέρω περιοδείαν μου...  Ἐν Στεμνίτσῃ ἐγραψα παρὰ διαφόρων φιλομούσων κατοίκων της εἰκοσι καὶ ἑπτὰ ᾄσματα,  τινὰ τῶν ὁποίων ἀπετύπωσα καὶ εἰς κυλίνδρους τοῦ φωνογράφου,  ὃν ἔφερον μετ' ἐμοῦ». , Ποιὸς ἦταν ὅμως ο Κωνσταντῖνος Ψάχος,  στὸν ὁποῖο ὁ Γορτυνιακὸς Σύνδεσμος ἀνέθεσε τὸ ἔργο αὐτὸ; Ἦταν μία ἐξέχουσα μουσικὴ φυσιογνωμία ἀνάλογη τοῦ Καλομοίρη και τοῦ Μητρόπουλου,  μόνο ποὺ ἐκεῖνος δραστηριοποιήθηκε μόνο στὴν Ἑλληνικὴ μουσικὴ,  ἐκκλησιαστικὴ καὶ δημώδη,  καὶ δὲν εἶχε τὴ δόξα τῶν προαναφερθέντων., Ὁ Κωνσταντῖνος Ψάχος γεννήθηκε περὶ τὸ 1866 στὸ προάστειο Μέγα Ρεῦμα τῆς Κωνσταντινουπόλεως καὶ πέθανε στὴν Ἀθήνα τὴν 9η Ἰουλίου 1949. Στὴν Κωνσταντινούπολη κατὰ τὴ διάρκεια τῆς φοιτήσεώς του στὴν Κεντρικὴ Ἱερατικὴ Σχολὴ διδάχθηκε κυρίως τὴ Βυζαντινὴ Μουσικὴ ἀπὸ σπουδαίους μουσικοὺς,  ἐνῶ τὶς μουσικὲς του γνώσεις στὴν ἀνατολικὴ καὶ εὐρωπαϊκὴ μουσικὴ τελειοποίησε κοντά κοντὰ σὲ ἄλλους δασκάλους. Ἔψαλλε σὲ διαφόρους ναοὺς της Βασιλευούσης καὶ τῆς Σμύρνης καὶ διακρίθηκε ὡς μέλος μουσικῶν συλλόγων. Στὶς ἀρχὲς Σεπτεμβρίου τοῦ 1904,  μὲ προτροπὴ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου,  ἀναχωρεῖ γιὰ τὴν Ἀθήνα προκειμένου νὰ ἀναλάβῃ καθήκοντα καθηγητοῦ τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τοῦ ᾨδείου Ἀθνηνῶν,  ποὺ ἱδρύθηκε κατόπιν πρωτοβουλίας τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Άθηνῶν Θεοκλήτου καὶ τοῦ διευθυντοῦ τοῦ ᾨδείου Γεωργίου Νάζου. Γιὰ τὴν εὐδόκιμόν του δραστηριότητα ὡς καθηγητὴς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τοῦ ᾨδείου Ἀθηνῶν τιμᾶται ἀπὸ μὲν τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο μὲ τὸν τίτλον τοῦ Ἄρχοντος μουσικοδιδασκάλου καὶ κληρικοῦ τῆς πατριαρχικῆς αὐλῆς καὶ τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας,  ἀπὸ δὲ τὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων μὲ τὸν τίτλο τοῦ Δικαιοφύλακος καὶ Ἱππότου τοῦ Παναγίου Τάφου. Ἀπὸ τὸ 1909,  παράλληλα ἐπιδίδεται στὴν συστηματικὴ καταγραφὴ τῶν δημοτικῶν τραγουδιῶν. Κατέγραψε τραγούδια τῆς Σκύρου,  τῆς περιοχῆς τοῦ Αἰγίου,  τοῦ χωριοῦ Λάκκοι τῆς Κρήτης καὶ τέλος τῆς περιοχῆς μας. Πλὴν τῶν δραστηριοτήτων του στὴν Ἑλληνικὴ μουσικὴ,  ἐκκλησιαστικὴ καὶ δημώδη,  ὁ Ψάχος δραστηριοποιεῖται καὶ στὴν συμφωνικὴ μουσικὴ. Συμφωνικὲς του συνθέσεις παρουσίασε σε συναυλία του στο Theatergemeide τοῦ Μονάχου μὲ συνοδία ὀρχήστρας. Τὸν Μάϊο του 1927 γράφει τὴ μουσικὴ γιὰ τὸν Προμηθέα Δεσμώτη τοῦ Αἰσχύλου ποὺ παίχτηκε γιὰ πρώτη φορὰ μετὰ τὴν κλασσική ἐποχὴ στὸ ἀρχαῖο θέατρο τῶν Δελφῶν κατὰ τὴ διάρκεια τῶν Δελφικῶν γιορτῶν ποὺ ὀργάνωσε τὸ ζεῦγος Σικελιανοῦ,  ἐνῶ τὸ 1930 γράφει τὴ μουσικὴ γιὰ τὶς Ἱκέτιδες τοῦ Αἰσχύλου ποὺ παρουσιάστηκαν καὶ πάλι στοὺς Δελφοὺς στὰ πλαίσια τοῦ ἴδιου θεσμοῦ. Μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς του ἐξακολουθεῖ να συνθέτει νὰ διδάσκει καὶ νὰ συντάσσει μελέτες περὶ τῆς Ἑλληνικῆς μουσικῆς,  ἐκκλησιαστικῆς καὶ δημώδους. , Δὲν ἦταν ἔνας τυχαῖος μουσικὸς ὁ Κωνσταντῖνος Ψάχος,  ἀλλὰ οὔτε ἦταν τυχαῖο τὸ ὄτι ὁ Γορτυνιακὸς Σύνδεσμος ἐπέλεξε τὴ Στεμνίτσα ὡς τὸν πρῶτο σταθμὸ τῆς μουσικῆς αὐτῆς ἐξερευνήσεως στὸν Παράδεισο τῆς δημοτικῆς μας μουσικῆς παραδόσεως. Ἠ ἐπιλογὴ αῦτὴ ὑπογραμμίζει,  νομίζω,  τὴν ἐξέχουσα θέση τῆς ἰδιαίτερης πατρίδας μας στὸν πολιτισμὸ καὶ τὰ πολιτιστικὰ δρώμενα τῆς περιοχῆς καὶ ἀποτελεῖ ἀναγνώριση τῆς ὑψηλοῦ ἐπιπέδου καλλιτεχνικῆς δημιουργίας καὶ παιδείας τῶν Στεμνιτσιωτῶν,  ὅπως μπορεῖ κανεὶς νὰ διαπιστώσει,  ἐκτὸς τῶν ἄλλων,  καὶ ἀπὸ τὰ ἔργα ἀργυροχοΐας τῶν συμπατριωτῶν ποὺ μέχρι σήμερα κατέχουν περίοπτη θέση σὲ σημαντικὰ μνημεῖς τῆς Ὀρθοδοξίας σὲ ὅλον τὸν κόσμο. , Καὶ πράγματι,  σὲ τέτοιες συνθῆκες ἡ Ἑλληνικὴ ψυχὴ δημιουργεῖ μνημεῖα ἀπαράμιλλου κάλλους,  ὅπως τὰ τραγούδια ποὺ ἀπὸ στόμα σὲ στόμα ἔφθασαν μέχρι τὶς μέρες καὶ ποὺ σιγὰ σιγὰ ἔπαψαν νὰ κοσμοῦν τὶς χαρὲς καὶ τὰ πανηγύρια μας. Ἄν ἡ γραφὴ εἶναι λήθης φἀρμακο,  ὅπως ἔλεγαν οἱ Ἀρχαῖοι καὶ εἶναι ἐκείνη ποὺ μᾶς διέσωσε καὶ διετήρησε πολλὰ τραγούδια ποὺ σήμερα θὰ ἦταν ξεχασμένα,  ὁ σημερινὸς ἐξελιγμένος τρόπος γραφῆς τῶν τραγουδιῶν μας,  ὁ ψηφιακὸς,  δὲν θὰ τὰ διασώσει μόνο ἀπὸ τὴ λήθη ἀλλὰ καὶ θὰ δώσει τὴν εὐκαιρία σ' ὅλους ἀλλὰ καὶ στὸν καθένα ἀπὸ ἐμᾶς νὰ τὰ ἀπολαμβάνει ὅποτε θελήσει. Γιατὶ,  ὅπως ἔλεγε καὶ ἕνας παλιὸς συμπατριώτης μας,  ὁ Πολύβιος ὁ Μεγαλοπολίτης,  «μουσικὴν γὰρ,  τὴν γε ἀληθῶς μουσικὴν,  πᾶσι μὲν ἀνθρώποις ὄφελος ἀσκεῖν Ἀρκάσι δὲ καὶ ἀναγκαῖον»,  δηλαδὴ,  γιὰ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους εἶναι οφέλιμον νὰ ἀσχολοῦνται μὲ τὴν πραγματικὴ μουσικὴ,  γιὰ τοὺς Αρκάδες ὅμως ἐκτὸς ἀπὸ ὠφέλιμο εἶναι καὶ ἀγκαῖο. Τὰ τραγούδια μας,  αὐτὸ δείχνουν. 

ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ
Αθανάσιος Ροιλός
Κωνστντίνος Σαρακινώτης
Χαράλαμπος Αντωνακόπουλος
Ευθυμία Βοναζούντα-Καλπακή
Νεκτάριος Μπαρούτσας
Πηνελόπη Δρακοπούλου
Χαράλαμπο Χασάπης

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Στον Γεν. Γραμματέα κ. Χαράλαμπο Αντωνακόπουλο Τηλ. 6973263331