Η Κουτσούφλιανη (Παναγία Τρικάλων), βλαχοχώρι της ορεινής Καλαμπάκας του νομού Τρικάλων, βρίσκεται στα σύνορα Θεσσαλίας-Ηπείρου-Μακεδονίας, στις πηγές του Πηνειού, σαράντα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Καλαμπάκας και τριανταπέντε χιλιόμετρα ανατολικά του Μετσόβου. Έχει πλούσιο δάσος, οξιάς και πεύκης με όλες τις αποχρώσεις του πρασίνου, σπαρμένο με ξωκλήσια.

Το χωριό αυτό απελευθερώθηκε από τους Τούρκους το 1881 μετά τη συνθήκη του Βερολίνου μαζί με όλη τη Θεσσαλία.

Τον Μάρτιο-Απρίλιο του 1897 η Κουτσούφλιανη έγινε το ορμητήριο και το καταφύγιο των 2600 αγωνιστών της Εθνικής Εταιρείας οι οποίοι εισέβαλαν στην Τουρκοκρατούμενη τότε Μακεδονία και έδωσαν σκληρές μάχες με τους Τούρκους.

Το γεγονός αυτό ήταν η αφορμή (αιτία ήταν η Κρητική επανάσταση) να επιτεθούν και να καταλάβουν οι Τούρκοι ολόκληρη τη Θεσσαλία τον Απρίλιο του 1897. Κατά την διάρκεια του πολέμου αυτού η Κουτσούφλιανη δεν καταλήφθηκε από τους Τούρκους. Έγιναν βέβαια επιθέσεις τουρκικών στρατιωτικών αποσπασμάτων το καλοκαίρι του 1897 με σκοπό να καταλάβουν το χωριό αλλά οι κάτοικοι αντιστάθηκαν πολεμώντας γενναία διατηρώντας την ελευθερία τους.

Με την συνθήκη της Κωνσταντινούπολης τον Νοέμβριο του 1897 και την νέα διαρρύθμιση των Ελληνοτουρκικών συνόρων, η Ευρωπαϊκή διπλωματία τιμωρεί την Κουτσούφλιανη (την μοναδική κατοικημένη περιοχή της Θεσσαλίας) και την ρίχνει πάλι στην Τούρκικη σκλαβιά. Σ' αυτό συνέβαλε και η στρατηγική θέση του χωριού αλλά και η Ρουμάνικη προπαγάνδα που οργίαζε την εποχή εκείνη αμφισβητώντας την ελληνικότητα των Βλάχων της Πίνδου.

Όμως οι ηρωικοί Κουτσουφλιανιώτες (700 ψυχές) στις 13 Μαΐου 1898, παρουσία της διεθνούς επιτροπής για την οριοθέτηση των συνόρων, πυρπόλησαν τις πατρογονικές εστίες, έκαψαν τις σωρούς των πρόσφατα ταφέντων για να μη βεβηλωθούν από τους Τούρκους, πήραν τα οστά των προγόνων, τις ιερές εικόνες, τα ζωντανά και ότι άλλο πολύτιμο, και αφήνοντας πίσω ερείπια και στάχτες, πήραν το δρόμο της Ελευθερίας δίνοντας μάθημα φιλοπατρίας, ηρωισμού και αυταπάρνησης. Αναπτέρωσαν έτσι το ηθικό όλων των Ελλήνων και προσέφεραν στην Πατρίδα μας την μεγαλύτερη των αποδείξεων για την Ελληνικότητα των Βλάχων.

Έφυγαν οι "Hρωες της Κουτσούφλιανης", όπως σύσσωμος ο Τύπος της εποχής εκείνης τους χαρακτήρισε, και εγκαταστάθηκαν γύρω από την Ιστορική Μονή Λιμποχόβου (Γέννησης της Θεοτόκου) μόλις 8 χιλιόμετρα από το πυρπολημένο χωριό στην ελεύθερη Ελλάδα, ιδρύοντας την Νέα Κουτσούφλιανη (σημερινή Παναγία Καλαμπάκας).

Περισσότερες λεπτομέρειες και πληροφορίες για την ιστορία του χωριού μπορεί να βρει κανείς στο βιβλίο «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΥΤΣΟΥΦΛΙΑΝΗΣ» των συγγραφέων Γεωργίου Ν. Σάρρου και Αθανασίου Δ. Στράτη που εκδόθηκε από την Αδελφότητα Παναγίας το 1997 (Ιουστινιανού 20, Εξάρχεια - Αθήνα, τηλ. 8839768)

Το ολοκαύτωμα της Κουτσούφλιανης και ο εκπατρισμός των ηρωικών Κουτσουφλιανιτών έγινε πηγή έμπνευσης για τους μεγαλύτερους ποιητές της εποχής εκείνης. Μικρό δείγμα των ποιημάτων παραθέτουμε εδώ: 

«Εσύ διαβάτη που κοιτάς με βουρκωμένο μάτι
τα έρμα τα χαλάσματα, πονετικέ διαβάτη,
σύρε να πείς στους δυνατούς, διαλάλησε στη σφαίρα
πως κάηκε η Κουτσούφλιανη μονάχη πέρα - πέρα,
σύρε να πείς στη μάννα της, πονετικέ διαβάτη
στη μάννα της Κουτσούφλιανης, την χιλιοπικραμένη
πως ήταν άξια κόρη της για νάναι δοξασμένη.»
Πολύβιος Δημητρακόπουλος

«Στην Κουτσούφλιανη τη σκλάβα
 που σκορπά φωτιές και λάβα.
Ω! χωριό που καις τα σπίτια, τους σταυρούς,
 τα μνήματα σου
τι ντροπές ασπρίζει μαύρες
 η καπνίλα της φωτιάς σου.
Μες στη στάχτη σου της Λόξας
 θεμελιώνετ' εκκλησιά,
κάθε σπίθα κι ένας ήλιος,
 κάθε φλόγα και δροσιά.»
Γεώργιος Σουρής

«Με το πύρινο το δάκρυ, φλόγα γίνετ' υψηλή κι αγκαλιάζει
πυρπολεί το χωριό απ' άκρη σ' άκρη σαν θριάμβου ανατολή.
Κι η μαρτυρική πατρίδα σκοτισμένη από ντροπή
ένοιωσε μιαν αστραπή να περνά σαν την ελπίδα στην καρδιά της χαρωπή.
Λόξα στο χωριό που χύνει στα σκοτάδια τα βαρεία, φλογερή παρηγοριά
κι ολοκαύτωμα έχει γίνει για τη θεία λευτεριά.»
Αριστομένης Προβελέγγιος

 «Χωρικοί Κουτσονφλιανίται, μη λυπήσθε,
μη θρηνήτε μάλλον θα δεδοξασθήτε !
Ιδού υπάρχουν κι άλλοι Κρήτες! Εύγε σας Κουτσουφλιανίτες !»
Χρήστος Φωτιάδης

«Αχ αδέρφια δεν γυρεύω το ψωμί σας διακονιά
μια πατρίδα διακονεύω, διακονεύω ελευθερία
Εις την ίδια γη να ζούμε οπού Τούρκος την πατεί
τέτοια γη την απαρνιούμαι, είπα στάχτη να γένη.
Βάρβαρε το μάτι στρέφε στον Κουτσονφλιανό
να τα σύνορα χαράττει με αναμένο το δαυλό.»
Ανδρέας Μαρτζώκης

«Στην έρμη την Κουτσούφλιανη θνητού μιλιά δεν πιάνει
μόν' τρέξε, αν είσαι Χριστιανός, στα μαύρα τα παιδιά μου
πάρε μια φούχτα στάχτη μου να κάνουν προσκεφάλι
πάρε και την ευχούλα μου βοήθεια να την έχουν.
Κι εδώ που βλέπεις χόβολη μονάχα να καπνίζη
θα ιδής, ελπίζω στο Θεό, να ξεβλαστήση δάφνη.»
Ιωάννης Τσακασιάνος

«Σ' όλο τον κόσμο ξαστεριά, σ' όλο τον κόσμο ήλιος
στη δόλια την Κουτσούφλιανη, καπνός κι αντάρα βγαίνει.
Παίρνουν και τα 'κονίσματα, βαγγέλια και καμπάνες
κατέβκαν στο Λιμπόχοβο, έξω απ' το μοναστήρι.
Εμείς ήμαστε Έλληνες, Τούρκο δεν προσκυνάμε
στη θάλασσα πηγαίνουμε και πίσω δεν γυρνάμε.»
Τραγούδι Κουτσονφλιανιώτικο.

 Η Κουτσοΰφλιανη έγινε κατά καιρούς αντικείμενο ιστορικής, ανθρωπολογικής, λαογραφικής και μουσικολογικής μελέτης από σπουδαίους Έλληνες και ξένους επιστήμονες - ερευνητές.

Τα τραγούδια της Κουτσοΰφλιανης έχουν στίχους τροχαϊκούς οκτασύλλαβους και ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους στην Ελληνική γλώσσα και στην Βλάχικη διάλεκτο.

 Η γεωγραφική θέση του χωρίου, δεσπόζει στο «τριεθνές» (Ήπειρος - Θεσσαλία -Μακεδονία), καθιστά τους Κουτσουφλιανιώτες, δέκτες όλων των μουσικών ακουσμάτων των προαναφερόμενων περιοχών, δίνοντας έτσι έναν αξεπέραστο πλουραλισμό στις μελωδίες αλλά και στους στίχους των παραδοσιακών τραγουδιών.

Τραγούδια βγαλμένα από τις αγνές ψυχές ανθρώπων του βουνού, ποτισμένων με τα φαρμάκια της φτώχειας, τον καημό της ξενητειάς, του καθημερινού μόχθου αλλά και της αγάπης, της χαράς και του γλεντιού.

Τραγουδισμένα από σπουδαίους ντόπιους τραγουδιστές και τραγουδίστριες, επαγγελματίες και ερασιτέχνες (κυρίως). Το χωριό μας διέθετε πάντοτε σπουδαίες φωνές στο τραγούδι. Στο δεύτερο μισό του αιώνα μας, δεσπόζει η σπάνια φωνή του Κωνσταντίνου Γ. Ζούκα, που δίκαια θεωρείται ο κορυφαίος τραγουδιστής της Πίνδου, και ο οποίος είναι άξιος συνεχιστής των τραγουδισταράδων Ζουκαίων, η ρίζα των οποίων είναι από το Κεράσοβο (Αγία Παρασκευή) Κονίτσης. Ο Κων/νος Ζούκας, 67 ετών σήμερα, είναι η κορυφαία μορφή της ζωντανής μουσικής παράδοσης του χωριού, και με την ξεχωριστή εκφραστική φωνή του συγκίνησε γενιές και γενιές κι αγαπήθηκε όσο κανείς άλλος τραγουδιστής στην περιοχή της Πίνδου. Την σκυτάλη παίρνει ο νέος τραγουδιστής Ιωάννης Κουτελέκος με την εκτελεστική του δεινότητα και έκφραση αλλά και σεβασμό στην παράδοση. Δεν πρέπει να λησμονήσουμε μία σπουδαία φωνή της Κουτσούφλιανης που χάθηκε νωρίς, τον αείμνηστο Τάκη Αλεξίου. Η Κουτσούφλιανη διαθέτει και καταπληκτικές γυναικείες φωνές, με κορυφαία την Νίτσα Μαλακασιώτη κι ακολουθούν η Βάγια Παπαγεωργίου, η Μαρία Ζούκα, η Ελένη Ζιωγου, η Μαρία Αλεξίου και η Αναστασία Σάρρου. Φωνές που σπάνια τις συναντά κανείς σήμερα στις νεώτερες γεννιές. Φωνές που τις αγαπήσαμε γιατί μας νανούρισαν στα παιδικά μας χρόνια και μας συνόδευσαν μ; τρυφερότητα στο παιχνίδι και στη σχόλη, στους κήπους και στις ρεμματιές, στ' αμπέλια και στις αγαπημένες βουνοκορφές της περήφανης Κουτσούφλιανης.

 Απ' το Κεράσοβο είναι κι ο κορυφαίος Έλληνας κλαρινίστας Νίκος Φιλιππίδης ο οποίος με την χαρακτηριστική σεμνότητα του, περισσή αγάπη, φαντασία και ξεχωριστή δεξιοτεχνία στο παίξιμο του κλαρίνου και της φλογέρας επένδυσε και ομόρφηνε ακόμη περισσότερο τα τραγούδια της Κουτσούφλιανης και τον ευχαριστούμε γι' αυτό θεωρώντας την συμμετοχή του σ' αυτή τη δουλειά σαν ξεχωριστή τιμή για μας τους Κουτσουφλιανιώτες. Το ίδιο ευχαριστούμε και τον σπουδαίο λαουτιέρη Κώστα Φιλιππίδη.

Η συνεργασία αυτή έρχεται σαν επιβεβαίωση της ενότητας και της κοινής πορείας στον χρόνο των ορεισίβιων πληθυσμών της Πίνδου αλλά και της άμεσης σχέσης Λιμποχόβου - Κουτσούφλιανης με το Κεράσοβο Κονίτσης. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμβολή σ' αυτό το έργο του Κουτσουφλιανιώτη κλαρινίστα Νικολάου Σάρρου αλλά και του Δημητρίου Τότη.

 Θερμά ευχαριστώ και την κ. Φεβρωνία Ρεβύνθη για την λαογραφική μελέτη των τραγουδιών της Κουτσούφλιανης και τις συμβουλές της για την τελική μορφή αυτής της δουλειάς. Θερμές ευχαριστίες θέλω να εκφράσω και στην κ. Δώρα Τσιαδή για την επιμέλεια των κειμένων και την πολύτιμη συμπαράσταση της στο δύσκολο αυτό έργο.

Τέλος θέλω να ευχαριστήσω από τα βάθη της ψυχής μου τον κ. Άκη Γκολφίδη που από την πρώτη στιγμή στάθηκε θερμός συμπαραστάτης αυτού του έργου.

Γεώργιος Σάρρος      

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΚΟΥΤΣΟΥΦΛΙΑΝΗΣ

Copyright © 2003 [ Vocal Music by Dimitrios Houpas ]. All rights reserved