Η μουσική είναι μία επιστήμη τόσο πολυποίκιλη και πολυδιάστατη  έτσι ώστε  μία ολόκληρη ζωή να μην αρκεί σε κάποιο αληθινό ερευνητή, για να  περατώσει τις σπουδές του. Μάλιστα, στο σημείο αυτό νομίζω, ότι απόλυτα θα ταίριαζε  το "γηράσκω αεί διδασκόμενος". 

Οπότε, όπως δεν θα ήταν φρόνιμο για κάποιο ωκεανολόγο να πει, ότι εγώ γνωρίζω τα πάντα για τους ωκεανούς, παρομοίως, και όλοι οι ενασχολούμενοι με την μουσική, εάν έβλεπαν την μουσική  απέραντη  και πολυδαίδαλη σαν τους ωκεανούς, όπως και είναι, τότε θα μπορούσαν, μέσω της έρευνας αλλά και της συνεργασίας μεταξύ τους, όχι απλώς να συμβάλλουν τα μέγιστα στο μουσικό γίγνεσθαι, αλλά και γιατί όχι, ακόμη και να μεγαλουργήσουν.

Έτσι λοιπόν με την έρευνα και την συνεργασία, όχι μόνο ανακαλύπτονται νέοι μουσικοί ορίζοντες και αναβαθμίζονται οι γνώσεις μας, αλλά συνάμα, με την διαρκή τριβή μας, επάνω στα διάφορα αντικείμενα της έρευνας μας, δίχως να το αντιλαμβανόμαστε, εμπεδώνουμε   στο έπακρο όλα όσα διδαχθήκαμε μέχρι σήμερα. Πολλαπλή το λοιπόν η ωφέλεια μας.

Δεν είναι  λίγες οι φορές που η αρχαιολογική σκαπάνη φέρνει στο φως της ημέρας πρωτόγονα μουσικά όργανα , ή εγχάρακτες λιθογραφίες σε σπήλαια με αναπαραστάσεις χορού ή μουσικών οργάνων.  Αυτό φανερώνει περίτρανα, ότι η μουσική ήταν και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον άνθρωπο όλων των εποχών. 

Δηλαδή, όπου Άνθρωπος εκεί και Μουσική, με άλλα λόγια, αυτοί οι δύο πόλοι  ανέκαθεν συνυπήρχαν και συμβάδιζαν αλλά και πάντα θα συνυπάρχουν και θα συμβαδίζουν.

Μια που η ιστοσελίδα αυτή καταπιάνεται με την Βυζαντινή Μουσική, ας μου επιτραπεί να αναφερθώ κάπως ειδικότερα στο μεγάλο αυτό κεφάλαιο με την λιγοστή πείρα που διαθέτω.

Εάν κάποιος θελήσει να ασχοληθεί σε βάθος με την Βυζαντινή Μουσική, τότε θα πρέπει να ανατρέξει πίσω στην αρχαιότητα και να μελετήσει τις Πυθαγόρειες κλίμακες, τα αρχέγονα τετράχορδα δηλαδή την διατονική κλίμακα εκ της οποίας παρήχθησαν τα λοιπά γένη : χρωματικό και εναρμόνιο.

Θα ήταν παράληψη να μη αναφέρω, ότι ενώ τα τετράχορδα για μας σήμερα επέχουν περισσότερο θέση ως μουσικών ακουσμάτων, για τους Πυθαγορείους επείχαν θέση περισσότερο ως μαθηματικών, οπότε παρατηρούμε, ότι η μουσική συνδέεται άρρηκτα με τα μαθηματικά. 

Και μια που μιλούμε για αριθμούς, στη Βυζαντινή Μουσική υπάρχει πολύ μεγάλη ποικιλία μουσικών διαστημάτων π.χ. : 4, 8, 10, 12, 14, 16 και άλλα.

Η Βυζαντινή μουσική είναι μια μουσική κατ΄ εξοχήν φτιαγμένη για τον ανθρώπινο λάρυγγα.  Και οι γνώστες και εκτελεστές της μουσικής αυτής διαθέτουν δίχως την παραμικρή αμφιβολία, τον πιο επιδέξιο και γυμνασμένο λάρυγγα.

Παρά το γεγονός, ότι το βιολί, το ούτι, το κανονάκι είναι όργανα που μπορούν λόγω κατασκευής τους, να αποδώσουν πιστά την ποικιλία όλων αυτών των Βυζαντινών μουσικών διαστημάτων, εν τούτοις αδυνατούν να εκτελέσουν τους λαρυγγισμούς, τα φτερουγίσματα, τα σβησίματα τα πετάγματα της φωνής, που τόσο επιδέξια εκτελούν οι ψάλτες μας.

Είναι λοιπόν φυσικό μια μουσική τόσο πλούσια σε κλίμακες και μουσικά διαστήματα να είναι και δύσκολη στην εκμάθηση της, όμως δύσκολη δεν σημαίνει και ακατόρθωτη.

Δεν είναι λίγες οι φορές που συνήντησα μαθητές με το Αναστασιματάριο ανά χείρας να ψάλλουν ένα στιχηρό των Αίνων και να μη μπορούν να ψάλλουν τον στίχο προ του στιχηρού... ή να μπορούν να ψάλλουν άνετα διάφορα μέρη του Όρθρου και να αδυνατούν να ψάλλουν  τα Κύριε ελέησον στον ήχο της εβδομάδος.

Γιατί όλα αυτά, θα ρωτούσε κάποιος;

Ορισμένοι θεωρούν, ότι στο Ωδείο θα μάθουν τα πάντα και μόλις πάρουν το δίπλωμα τους, σημαίνει για αυτούς, ότι έμαθαν την μουσική...  μα αληθεύει αυτό;

Η συμβολή του Ωδείου είναι αναμφισβήτητα μεγάλη και σημαντική, όμως αυτό που πρέπει όλοι να κατανοήσουν είναι, ότι το Ωδείο εφοδιάζει τους μαθητές με γνώσεις "κλειδιά", τις οποίες ο κάθε μαθητής πρέπει μόνος του να χρησιμοποιήσει.

Ένα απλό παράδειγμα: Το Ωδείο δεν είναι δυνατόν να διδάξει στον κάθε μαθητή όλα τα δοξαστικά των εορτών που ψάλλουμε όλο τον χρόνο... όμως από την στιγμή που το Ωδείο δίδαξε όλους τους ήχους, ο μαθητής όταν χρειαστεί κάποιο συγκεκριμένο δοξαστικό, τότε θα πρέπει από μόνος του, να ανατρέξει στα "κλειδιά" που διδάχθηκε, δηλαδή στη κλίμακα και στα τετράχορδα που έχει τονιστεί το εν λόγω δοξαστικό και να εργασθεί μόνος του επάνω στο μουσικό κείμενο αυτό.

Συγχρόνως λοιπόν με τις σπουδές στο Ωδείο, θα συνιστούσα σε όλους τους φιλόμουσους,  να προσέρχονται ανελλιπώς στα αναλόγια των ναών μας και να μαθητεύουν  δίπλα σε έμπειρους ψάλτες.  Με τον τρόπο αυτό θα αρχίσουν να μυούνται  ολίγον κατ' ολίγον στην πανδαισία της ρέουσας και περίτεχνης εκκλησιαστικής μας μουσικής.

Ο δάσκαλος μου, στα πρώτα  βήματα της μαθητείας μου στο αναλόγιο, συχνά μου έλεγε "μη ψάλλεις, μόνο άκουγε να γεμίσει το αυτί σου  και θα καταλάβεις τα λόγια μου αργότερα "  Και είχε τόσο πολύ μεγάλο δίκιο...

Από το αναλόγιο θα διδαχθεί κάποιος τι είναι Βυζαντινό στυλ και ποιος ψάλλει με στυλ.  Θα καλυτερεύσει το μέτρημα του, θα μάθει τις αναπνοές, τα κοψίματα, τα τινάγματα, τα σβησίματα της φωνής, τους λαρυγγισμούς, τις έλξεις, την άριστη εκτέλεση των χρωματικών φθορών, που τόσο ταλανίζουν μερικούς μαθητέςs, τις ιδιομορφίες των ήχων, τις χρώες και άλλα πολλά.

Κάποιες φορές έβλεπα τοn δάσκαλο μου την ώρα που ψάλαμε να σκεπάζει με τα χέρια του το κείμενο, και να συνεχίζει με σόλο,  άλλοτε μας ψιθύριζε  "θα κάνω λαρυγγισμό", ενώ άλλοτε πάλι θυμάμαι να ψάλλει σπάνια μαθήματα από παλιά ανέκδοτα χειρόγραφα που είχε.

Τίποτα από όλα αυτά που σας προανέφερα δεν θα είχα  διδαχθεί, δίχως την πολύτιμη συμβολή του αναλογίου.

Κάτι άλλο, το οποίο θα ήταν πολύ διδακτικό αλλά και συνάμα θα κέντριζε στο έπακρο το ενδιαφέρον των μαθητών της Βυζαντινής Μουσικής για την ποικιλία, αλλά και την ευρύτητα της εκκλησιαστικής μας μουσικής, θα ήταν το εξής : όταν τελειώνουν ένα ήχο στο Αναστασιματάριο, πριν περάσουν στον επόμενο ήχο, να έδιναν στους μαθητές οι διδάσκαλοι τους, μία σελίδα με ένα δημοτικό τραγούδι ή ένα ψαλτοτράγουδο για κάθε διδαγμένο ήχο. 

Θα ήταν πολύ σημαντικό  για τους άπειρους μαθητές να δουν μόνοι τους και να κατανοήσουν, ότι οι κλίμακες, οι νότες και τα τετράχορδα που σπουδάζουν, δεν είναι μόνο για τα κεκραγάρια, τα ανοιξαντάρια και τους λοιπούς εκκλησιαστικούς ύμνους, αλλά αντίθετα με τις ίδιες νότες, μπορούν να ψάλλουν  παραλλαγή και μέλος οτιδήποτε είναι γραμμένο και τονισμένο σε Βυζαντινές κλίμακες, όπως δημοτικά  τραγούδια, ψαλτοτράγουδα ή και γιατί όχι και  αμανέδες, όλα αυτά είναι λίαν βοηθητικά, ιδίως όταν ο σπουδαστής δουλεύει σε ήχους με ιδιαιτερότητες, σαν  τον  πρώτο παθητικό δηλαδή τον δρόμο Sabah, τον πλάγιο του τετάρτου σκληρό χρωματικό εκ του Nη  δηλαδή τον δρόμο Nigkriz, τον ήχο τέταρτο σκληρό χρωματικό εκ του Δι δρόμος Neveser  και άλλους.

Εάν δε μάλιστα ο διδάσκαλος συνόδευε  την παραλλαγή και το μέλος του ενός κατ' ήχον ψαλτοτράγουδου με κανονάκι, τότε η πρόοδος των μαθητών αυτών θα ήταν θεαματική.

Κάποτε, πριν μερικά χρόνια μιλούσα με κάποιο γνωστό μου, ο οποίος έψαλλε πρακτικά και βοηθούσε αρκετά διάφορες ενορίες.  Μου ζήτησε λοιπόν να του δείξω λίγο, τα πατήματα του πλαγίου του δευτέρου.   Αφού λοιπόν τον κατατόπισα με απλά λόγια,  του είπα, αν θέλεις να είσαι πάντα μέσα στον ήχο, ψάλλε επάνω στη βάση που σου δίνω και κατάληγε πάντα εκεί που καταλήγω ... το έκανε και συψάλλαμε  θαυμάσια. Όταν τελειώσαμε μου είπε... καλά με έβαλες στον ήχο, αλλά πως  να θυμηθώ εγώ από μόνος μου, να ξαναβρώ την κλίμακα. Του απήντησα όταν θέλεις να βρεις στον πλάγιο του B'... απλώς σιγοτραγούδησε  μόνος σου  "Τον Αμάραντο"  ή την  "Ζαϊρα και δίχως να το καταλάβεις θα μπεις μέσα στην κλίμακα του ήχου.

Χαμογέλασε και μου λέγει, ποτέ δεν φανταζόμουν τέτοια απάντηση... είναι τόσο απλή αλλά και τόσο βοηθητική συγχρόνως. Βλέπεις λοιπόν του είπα, ότι σε κάθε βήμα της μουσικής μας ζωής χρειαζόμαστε συνεχώς ακούσματα  και δίχως ακούσματα τίποτα καλό δεν πετυχαίνουμε.

Κλείνοντας λοιπόν, αυτό το μικρό μου αφιέρωμα επάνω στην αξία των μουσικών ακουσμάτων, θα συνιστούσα ανεπιφύλακτα σε κάθε φιλόμουσο ανεξαρτήτως της μουσικής του καταρτίσεως, να είναι όλοι εφοδιασμένοι με αξιόλογα ακούσματα όπως ψαλτικά, δημοτικά, ψαλτοτράγουδα και άλλα... και ταξιδεύοντας ή για το αναλόγιο της Εκκλησίας ή για το Ωδείο ή και αλλού... μέσα στο αυτοκίνητο τους, να κρατούν άμεση ακουστική επαφή με τις πλούσιες ρίζες της πατρώας μουσικής παραδόσεως μας.

Ντω 'ινα...

Μοιρολόι...

Του Κίτσου η μάνα...

Σήκω Δημητρό και χόρεψε...

Ζωναράδικος...

(845ΚΒ)

Ποιμενικό...

(1106ΚΒ)

Αργείτικο...

(599ΚΒ)

Κάτω στα δασιά πλατάνια...

(576ΚΒ)

Στη κεντημένη σου ποδιά...

(1009ΚΒ)

Καρσιλαμάς...

(1017ΚΒ)

Ρουμάνικο...

(815ΚΒ)

Χαραλάμπης...

(673ΚΒ)

Βάτους και αγκάθια...

(643ΚΒ)

Ηπειρωτικό...

(867ΚΒ)

Λιανοτράγουδα...

(673ΚΒ)

Σέρβικο...

(733ΚΒ)

Αναστενάζω μάνα...

(1159ΚΒ)

Κρητικό...

(472ΚΒ)

Φλογέρα την νύχτα...

(815ΚΒ)